Zambski, Parafia pw. św. Wojciecha

Wieś Zambski była we wczesnym średniowieczu ośrodkiem włości, przekazanej biskupom płockim, następnie benedyktynom płockim, którzy w 1428 r. otrzymali zgodę na lokację miasta Zambsk, do czego nie doszło. W posiadaniu benedyktynów wieś była aż do końca XVIII w.

Kościół w Zambskach istniał prawdopodobnie już w XI w. w ośrodku grodowym. W 1231 r. dokument Konrada Mazowieckiego, zatwierdzający wcześniejsze nadania dla biskupa płockiego, podaje kościół zambski w pierwszej kolejności przed najstarszym kościołem pułtuskim pw. św. Marii Magdaleny. W 1394 r. biskup płocki Maffiolus Lampugnani z Mediolanu przydzielił tutejszemu proboszczowi dziesięciny z Gostkowa, Przeradowa i Strachocina, o które toczono spór z proboszczem pułtuskim. Do kościoła należały również 2/3 zysków za przewóz przez Narew.

Na początku XVII w. istniał w Zambskach drewniany kościół, konsekrowany pw. św. Wojciecha, posiadający malowane prezbiterium i trzy ołtarze. Spłonął on w 1711 r., odbudowano go w 1718 r., zaś w 1739 r. konsekrował go pw. Przemienienia Pańskiego i św. Wojciecha biskup sufragan płocki Marcin Załuski herbu Junosza. Kościół ten przetrwał do końca XIX w.

Kamień węgielny wmurowano w dniu odpustu św. Wojciecha 1891 r. Obecny kościół parafialny pw. św. Wojciecha został zbudowany w latach 1896-1900 według projektu architekta Feliksa Nowickiego, staraniem ks. Franciszka Wiktora Borysowicza. Wyposażeniem wnętrza zajął się ks. Wacław Przedpełski. Świątynię konsekrował biskup płocki Antoni Julian Nowowiejski 9 maja 1909 r.

W czasie I i II wojny światowej wieża i sklepienie kościoła zostały zniszczone. Po I wojnie światowej odbudowę podjął ks. Władysław Kołakowski, zaś po II wojnie odbudowę organizowalki kolejni proboszczowie: ks. Karol Korzyb i ks. Wacław Bernaś. Dzięki ofiarności parafian ks. Antoni Szpiek postarał się o nowy ołtarz, ambonę i inne sprzęty parafialne.

Kościół jest orientowany, neoklasycystyczny, wymurowany z cegły i otynkowany. Posiada trójnawowy czteroprzęsłowy korpus z wtopioną kwadratową wieżą od frontu. Prezbiterium dwuprzęsłowe, zamknięte trójbocznie, po jego bokach ulokowano prostokątne: zakrystię i kaplicę z lożami na piętrze, otwartymi do prezbiterium. Okna w bogatych obramieniach. Fasada trójosiowa, dwukondygnacyjna, dzielona pilastrami. Wieża opięta pilastrami w typie toskańskich. Dachy dwuspadowe kryte blachą, na wieży ostrosłupowy hełm blaszany. W ołtarzu głównym obraz św. Wojciecha (mal. Kazimierz Drapiewski z Pelplina) oraz figury św. Stanisława Kostki i św. Kazimierza królewicza oraz obraz św. Wojciecha. Ambona ufundowana przez ks. Stanisława Skrzydlaka z Babic koło Warszawy. W 1958 r. zakupiono dwa dzwony: „Wojciech” i „Maria”. W 1974 r. sprawiono stacje Drogi Krzyżowej. Ołtarze boczne: ku czci Maryi ze statuą Serca Maryi według wzoru Trzicńskiej-Kamińskiej, drugi z figurą Serca Jezusowego.

Przed kościołem figura Serca Jezusowego fundowana przez kobiety z Gnojna oraz figura Matki Bożej z Dzieciątkiem z fundacji księży Wacława i Jana Gałęzów. 9 lipca 1989 r. piorun uderzył w wieżę kościoła, która spaliła się wraz z dachem świątyni. 

Staraniem ks. Mieczysława Skowrona i parafian odbudowano kościół. W czasie duszpasterzowania ks. Ireneusza Sztankowskiego m.in. zakupiono nowe żyrandole i kinkiety do kościoła, zamontowano witraże w prezbiterium, w 2007 r. wykonano remont elewacji i wieży kościoła, odnowiono kaplicę w Gnojnie. W czasie duszpasterzowania ks. Dariusza Multona wykonano wiele prac remontowych dachu kościoła, elewacji i wieży (2014 r.), nowy ołtarz i obraz w kaplicy Matki Bożej, nowy ołtarz Jezusa Miłosiernego (2016 r.), nowe ławki i droga procesyjna wokół świątyni (2018-2020 r.), odnowiono plebanię parafialną.

Do parafii Zambski należał wcześniej kościół w Sokołowie oraz kaplica dworska w Gostkowie. W Przeradowie, wsi po drugiej stronie Narwi, w 1457 r. biskup płocki Paweł Giżycki zezwolił na wybudowanie kaplicy na prośbę braci Mikołaja i Jana z Przeradowa. Przetrwała ona do połowy XVIII w. Kaplica nosiła wezwanie św. Anny. 

W latach 1982-1989 staraniem ks. Hieronima Wichlińskiego i parafian wybudowano kościół filialną pw. św. Rafała Kalinowskiego w Gnojnie, który poświęcił biskup płocki Zygmunt Kamiński 25 czerwca 1989 r. W 1995 r. dobudowano do kaplicy zakrystię i zaplecze. W kaplicy ołtarz dębowy, a przed nią figura Matki Bożej.