Świedziebnia, Parafia pw. św. Bartłomieja

Parafia powstała zapewne w I połowie XIV w. W 1356 r. właścicielem Świedziebni stał się Piotr z Brusiny, który być może uposażył kościół parafialny.

Pierwsza wzmianka źródłowa o Jakubie, miejscowym proboszczu, oskarżonym o husytyzm, pochodzi z 1445 r. W 1502 r. na skutek zniszczeń wojennych biskup płocki Wincenty Przerębski odnowił erekcję parafii, nadając proboszczowi dwa łany we wsi biskupiej Janowo. W 1623 r. drewniany, konsekrowany kościół pw. świętych Bartłomieja i Mikołaja posiadał 3 ołtarze. 

Ok. 1690 r. ks. P. Malikowski z fundacji J. Rokitnickiego, chorążego dobrzyńskiego, wzniósł kolejną drewnianą świątynię pw. św. Bartłomieja, konsekrował ją biskup płocki Ludwik Bartłomiej Załuski herbu Junosza w 1715 r. W 1750 r. erygowane było w parafii Bractwo Opatrzności Bożej. W połowie XVIII w. kościół powiększono, przedłużając nawę i dobudowując boczne kaplice. Około 1780 r. obiekt był remontowany: założono nowe podwaliny, oszalowanie i dach. W kościele było wówczas pięć ołtarzy; w głównym znajdował się słynący łaskami rzeźbiony krzyż. Świątynia wraz z całym uposażeniem spłonęła 28 lipca 1875 r.

30 lipca 1876 r. rozpoczęto budowę nowego, murowanego, obszernego kościoła w stylu eklektycznym, według projektu architekta Ludwika Gosławskiego, staraniem ks. proboszcza Wiktora Radzikowskiego. Konsekrował go pw. św. Bartłomieja 14 września 1879 r. biskup sufragan płocki Aleksander Gintowt-Dziewałtowski herbu Trąba. Świątynię wybudowano na planie krzyża łacińskiego, z kwadratową wieżą od zachodu, transeptem i prezbiterium z absydą. Wzniesiona z cegły, otynkowana, wieża zwieńczona dachem hełmowym. W 1965 r. polichromię w absydzie prezbiterium wykonał Zbigniew Bronisław Łoskot.

Ołtarz główny o tradycjach barokowych, z drewna sosnowego, z około 1879 r. posiada obrazy: po bokach figury świętych Apostołów Piotra i Pawła, na górze św. Bartłomieja oraz na zasłonie Przemienienia Pańskiego, za nim zaś znajduje krucyfiks wykonany na wzór spalonego. Boczne ołtarze z tego samego okresu: Matki Boskiej Częstochowskiej i Serca Jezusowego. Organy wykonane przez Bogumiła Bynerta z Rypina około 1880 r., 11-głosowe, o trakturze mechanicznej. Zachowała się monstrancja eklektyczna z połowy XIX w. i kielich późnorenesansowy z XVII w. Na cmentarzu przy kościele płyta nagrobna Józefa Niemojewskiego (†1830), generała wojsk Królestwa Polskiego. W 2000 r. została wystawiona nowa dzwonnica.

Po aresztowaniu 22 października 1939 r. ks. proboszcza Władysława Gajewskiego, rozstrzelanego następnie w lasach skrwileńskich, w parafii duszpasterzował ks. A. Lewańczyk z diecezji chełmińskiej.

Ostatnie prace materialne, restauracyjne i modernizujące wykonano w parafii Świedziebnia, gdy jej proboszczami byli kolejno: ks. Wiesław Malinowski, ks. Tadeusz Wołowiec i ks. Jerzy Franciszek Wielechowski: montaż nowych okien z witrażami, zainstalowanie nowego centralnego ogrzewania i nagłośnienia, malowanie wnętrza, impregnacja i pozłocenie trzech ołtarzy oraz chrzcielnicy, wstawienie 16 nowych ławek dębowych, położenie blachy na dachu i wybudowanie kamiennego parkanu wokół świątyni. W plebanii i wikariacie: nowe okna, nowa blachodachówka oraz modernizacja centralnego ogrzewania.

Dawniej na terenie obecnej parafii Świedziebnia istniały również dwie inne parafie: Księte i Szczutowo. Księte uzyskało lokację miejską przed 1356 r., zdegradowane przed 1400 r. Parafię w Księtem fundował ok. 1400 r. zapewne Mikołaj z Księtego, wzmiankowany w procesie z Krzyżakami w 1413 r. Na prośbę jego syna Tomasza z Książa, pierwszego archidiakona i oficjała pułtuskiego, biskup płocki Paweł Giżycki nadał kościołowi 4 lutego 1443 r. dziesięcinę z 10 łanów w Księtem. Pod koniec XVI w. parafia pozbawiona była proboszcza. Z 1623 r. pochodzi informacja, że konsekrowany kościół parafialny pw. świętych Michała, Katarzyny i Wszystkich Świętych w Księtem posiadał jako uposażenie 4 łany, miał 3 ołtarze i 8 okien. Przy kościele mieszkał nauczyciel, który uczył ośmioro dzieci. W czasie wojen szwedzkich uposażenie zagarnęli właściciele, a kościół stał się filialnym i pozostał pod zarządem proboszczów ze Świedziebni. Nową świątynię pw. św. Michała wzniósł ok. 1700 r. M.A. Romocki, podkomorzy dobrzyński. Kościół naprawiano w 1867 r., a także w ostatnich latach. Jego wyposażenie pochodzi przeważnie z XVIII w. W ołtarzu głównym obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z XVIII w., w bocznych: św. Antoni i Matka Boska Częstochowska oraz Stygmatyzacja św. Franciszka i św. Maria Magdalena. Pozytyw z 1830 r. W 1831 r. w Księtem miało miejsce ostatnie znane starcie powstania listopadowego. W ostatnich latach w kościele wykonano nową elewację zewnętrzna, wymieniono więźbę dachową i położono blachę oraz remont wieży. 

Kaplica w Szczutowie (miejscowość istniała już na początku XIV w.) wzniesiono prawdopodobnie w połowie XIV w. Po raz pierwszy źródła wspominają o niej przy okazji zniszczeń dokonanych przez Krzyżaków w 1410 r. Dokument erekcyjny dla Górzna zaznaczył, że kościoły, które powstaną na terenie tej parafii, będą podlegać proboszczowi górzneńskiemu, dlatego próby podejmowane przez mieszkańców Szczutowa i Gołkowa, aby utworzyć tu parafię (np. w 1448 r.), nie przyniosły rezultatu. Biskup płocki Paweł Giżycki pozwolił jedynie na odprawianie w Szczutowie Mszy św. dwa razy w miesiącu. Wydaje się jednak, że przynajmniej od 1500 r. do końca XVII w. była tu parafia, choć już w XVII w. brak informacji o kościele. Na początku XVIII w. zbudowano kościół pw. św. Stanisława, który konsekrował biskup płocki Ludwik Bartłomiej Załuski 25 kwietnia 1716 r. Obiekt powstał na miejscu zniszczonej kaplicy; widocznie istniała ona w Szczutowie przez cały wiek XVII. Świątynia wzniesiona na pocz. XVIII w. stoi do dzisiaj; była kilkakrotnie naprawiana.