Grzebsk, Parafia pw. św. Leonarda

Grzebsk to jeden z najstarszych grodów na Mazowszu, wzmiankowany w tzw. falsyfikacie mogileńskim (1065 r.). Mogła już wówczas istnieć w nim kaplica, za czym przemawia istnienie starej kapliczki św. Leonarda w pobliżu grodziska. Po najeździe Prusów i Litwinów w XIII w. Grzebsk został zniszczony. Gdy grody przekształcały się w kasztelanie, Grzebsk stał się prawdopodobnie jedną z pierwszych kasztelanii na północym Mazowszu. Na przełomie XIV i XV w. istniał zapewne kolejny kościół, choć pierwsze wzmianki o świątyni pochodzą dopiero z 1454 r. Wizytacja z 1598 r. wspomina kościół parafialny pw. św. Zofii w Grzebsku, zaś wizyta dziekańska z 1694 r. wzmiankuje kościół drewniany, którego patronem był już św. Leonard.

Na miejscu poprzedniej świątyni w 1712 r., dzięki zabiegom ks. Andrzeja Kwiatkowskiego, plebana z Czernic Borowych, wybudowano nowy, drewniany kościół, pw. św. Leonarda, konsekrowany 14 października 1753 r. przez biskupa Jana Chryzostoma Krasińskiego, sufragana chełmskiego. Poważny remont przeprowadził ks. Dionizy Mierzwicki, karmelita z Obór, w 1882 r., kiedy to rozebrano dzwonnicę i wystawiono wieżę konstrukcji słupowej, dobudowano dwa symetryczne pomieszczenia do prezbiterium, a strop zastąpiono sklepieniem kolebkowym. Prace prowadził Xawery Wojniewicz z Płocka, o którym informację odkryto podczas remontu w 1996 r. Pomieszczenie po lewej stronie prezbiterium miało pełnić funkcję zakrystii, zaś po prawej stronie mała kapliczka funkcjonowała jako Grób Pański w okresie wielkanocnym lub baptysterium. Kościół jest konstrukcji zrębowej, ściany wzmocnione lisicami, orientowany, na planie wydłużonego ośmioboku. Wnętrze trójnawowe, oddzielone trzema parami słupów. Staraniem ks. Stanisława Szczepkowskiego w latach 70. XX w. dach pokryto blachą ocynkowaną. Na kalenicy ośmioboczna, ażurowa wieżyczka na sygnaturkę, z cebulastym hełmem, zwieńczonym krzyżem.

Bp Apolinary Wnukowski wizytując parafię w 1905 r. zwrócił uwagę na bardzo słaby stan budowli kościoła i sugerował budowę nowego, murowanego, co powtórzył w 1912 r. bp Antoni Julian Nowowiejski oraz bp Leon Wetmański w 1934 r. W 1938 r. ks. Romuald Zawistowski z miejscowymi parafianami rozpoczęli zbiórkę materiałów budowlanych na nowy kościół, jednak plany te pokrzyżował wybuch II wojny światowej. Po wojnie ks. Franciszek Gajewski powrócił do pomysłu budowy, jednak spotkał się tym razem ze sprzeciwem Urzędu Konserwatorskiego, który wydał pozwolenie jedynie na remont.

W latach 1958-1959 kościół otrzymał kamienną podmurówkę, nowe podwaliny oraz zewnętrzne oszalowanie, a także naprostowano chylące się ściany. Generalny remont kościoła podjęto od 1993 r., w czasie duszpasterzowania ks. Jana Kaźmierczaka. Został wykonany nowy fundament z kamienia ciosanego, zdemontowano XIX-wieczną wieżyczkę i przywrócono pierwotny wygląd ściany frontowej kościoła, rozebrano strop kolebkowy. W kolejnych latach zmienione zostało oszalowanie wewnątrz świątyni, wstawiono nowe okna i podłogę. W 2018 r. przeprowadzona została konserwacja i renowacja ołtarza głównego.

Ołtarz główny z XVIII w., z późniejszymi uzupełnieniami. W polu głównym późnogotycka rzeźba z XV w. Matki Bożej z Dzieciątkiem, w polu drugiej kondygnacji obraz św. Józefa z Dzieciątkiem w stylu baroku z XVII i XVIII w., niegdyś nad nim znajdował się jeszcze XVIII-wieczny obraz św. Andrzeja Apostoła. Tabernakulum w stylu rokoko z XVIII w. W lewej nawie ołtarz św. Leonarda z późnogotycką rzeźbą świętego patrona kościoła i parafii, datowaną na XVI w. Nad nią obraz Misericordia Dei z XVIII w. W prawej nawie ołtarz św. Marii Magdaleny z przełomu XVII i XVIII w., sprowadzony pod koniec XVIII w. przez ks. Antoniego Gadomskiego z kościoła ojców reformatów we Włocławku. W polu głównym obraz św. Marii Magdaleny z II połowy XIX w., a nad nim obraz św. Franciszka z Dzieciątkiem. Kolejny, nowy ołtarz poświęcił biskup pomocniczy Roman Adam Marcinkowski 6 listopada 1992 r. Ambona renesansowa z XVII w., chrzcielnica barokowa z XVIII w. Droga Krzyżowa z drewna lipowego, poświęcona 12 lutego 1997 r. Siedmiogłosowe organy, wykonane przez firmę Mollin w 1970 r. Na ścianach prezbiterium tablice epitafijne, wykonane po 1807 r., ufundowane ku pamięci rodziców przez biskupa sufragana warszawskiego Tomasza Chmielewskiego. Na cześć biskupa Chmielewskiego 11 listopada 2017 r. w kościele parafialnym sprawiono pamiątkową tablicę w 250. rocznicę jego urodzin. 

W pobliżu dawnego grodziska, ok. 0,5 km od kościoła, znajduje się kaplica pw. św. Leonarda, wystawiona na planie ośmioboku w I poł. XVIII w. przez ks. Józefa Kowalewskiego, remontowana w latach 1980-1982. W środku ołtarz malowany białą farbą, w stylu klasycystycznym, z I połowy XIX w., z obrazem św. Leonarda. W 1995 r. w kaplicy ustawiono dziesięć zabytkowych ław z kościoła.