Matka Boska wraz z Jezusem należy do najważniejszych i najczęściej przedstawianych postaci w świecie sztuki chrześcijańskiej. Wzrost kultu maryjnego nastąpił po soborze efeskim w 431 roku.
Zdrowaś Maryjo, Vlastimil Hofman, 1911 r.
Majowo Maryjnie
Charakterystyczne przedstawienia (które znamy do dziś z ikon) występowały w sztuce bizantyjskiej, wywodzą się z niej typy przedstawień: Matka Boska Hodegetria, czyli przewodniczka, wizerunek znany od VI wieku; Matka Boska Eleusa, która wyraża matczyną miłość i jej ból związany z zapowiedzią Męki Pańskiej; Orantka. Ruch ikonoklazmu, którego zwolennicy walczyli z oddawaniem kultu obrazom na terenie Cesarstwa Bizantyńskiego w VIII i IX wieku, nie przyczynił się do upadku sztuki pisania ikon. Stały się one ważnym elementem religijności wschodnich kościołów chrześcijańskich i przetrwały do dzisiaj.
W sztuce przedromańskiej i romańskiej charakterystyczne było ujęcie Madonny Tronującej i Madonny stojącej, często pojawiały się sceny związane z Ewangelią, np. Zwiastowanie. W sztuce gotyckiej rozwinęła się forma wyobrażeń związanych z Pasją, są to: piety, Matka Boska Bolesna, grupy ukrzyżowania. W późniejszym okresie rozpowszechnił się temat Świętej Anny Samotrzeciej św. Anna, Matka Boska i Dzieciątko Jezus. Popularne stały się przedstawienia Matki Boskiej Miłosiernej, Apokaliptycznej, Niepokalanej i Różańcowej.
W Polsce kult maryjny związany jest z Jasną Górą i ikoną Matki Boskiej Częstochowskiej. Zachowały się także liczne kapliczki przydrożne, w lasach i w domach. W maju odprawiane są we wszystkich kościołach w Polsce tzw. nabożeństwa majowe (w Polsce znane od XVIII wieku), w październiku nabożeństwa różańcowe. W kalendarzu liturgicznym znajdziemy szczególne dni poświęcone właśnie kultowi Matki Boskiej, m.in.: 1 stycznia Świętej Bożej Rodzicielki Maryi, 3 Maja NMP Królowej Polski, 16 listopada – Matki Boskiej Ostrobramskiej. W kraju odbywają się liczne pielgrzymki na Jasną Górę i nie tylko, aby oddać cześć Maryi.
Wśród zbiorów Muzeum Diecezjalnego w Płocku posiadamy liczne przedstawienia maryjne, zarówno w rzeźbie i malarstwie. Na ekspozycjach stałych znajdziemy rzeźby: piety drobińskie z 1430 i 144 roku, przedstawienia św. Anny Samotrzeciej z XV i XVI wieku, regionalne przedstawienia maryjne w tzw. sztuce ludowej – Matka Boska Skępska i Matka Boska Sierpecka. Przedstawienia Maryi odnoszą się także do malarstwa, w muzeum znajdują się obrazy: Alberta Aublet „Matka Boska Arabska” z 1898 roku, Vlastimila Hofmana „Zdrowaś Maryjo” z 1911 roku, Jacka Malczewskiego „Matka Boska Polna” oraz cykl obrazów Wiesławy Kwiatkowskiej (współczesnej artystki) „Madonny z poezji polskiej”.
