Pięćdziesiątnica pierwszych pokoleń chrześcijan
Promulgacja nowego Prawa, nadanego przez Chrystusa, miała miejsce podczas Zesłania Ducha Świętego w dzień Pięćdziesiątnicy żydowskiej. Odtąd ten dzień stał się Pięćdziesiątnicą chrześcijańską, lub inaczej: świętem pierwocin Kościoła i misyjnego rozesłania Apostołów. W interpretacji tego wydarzenia Ojcowie wyraźnie nawiązują do Pięćdziesiątnicy Starego Przymierza, mówiąc, że była ona zapowiedzią Pięćdziesiątnicy chrześcijańskiej.
Pochodzący z języka greckiego termin „pięćdziesiątnica” (pentekosten) oznacza okres pięćdziesięciu dni po święcie Wielkanocy, oraz niedzielę zamykającą ten czas. Według Dziejów Apostolskich (Dz 2,1-41), w tym dniu zstąpił na uczniów Duch Święty pod postacią ognistych języków.
Chrześcijanie nie od samego początku, obchodzili to święto. Pierwsze pokolenia nie miały jeszcze kalendarza obchodów Misterium Zbawienia. Zaczął on powstawać w początkach II wieku, w związku z wybraniem pierwszej niedzieli wiosny dla celebrowania Paschy jako dorocznego obchodu Zmartwychwstania Chrystusa. Około 200 roku, Tertulian z Kartaginy mówi o Pięćdziesiątnicy jako dniu naznaczonym radością wielkanocną. Trzeba rzeczywiście natchnienia, aby przedłużyć święto na pięćdziesiąt dni, aby w tak długim czasie żyć dynamizmem zmartwychwstania i inspiracji Ducha Świętego.
Krok po kroku ostatni dzień Pięćdziesiątnicy Paschalnej zaczęto obowiązkowo obchodzić w niedzielę i świętować ją jako Niedzielę Zesłania Ducha Świętego. W Rzymie i w Mediolanie obchód święta jest poświadczony ok. 380 r. Dotarło ono najprawdopodobniej z Hiszpanii, gdzie było znane już na początku IV w. Konstytucje Apostolskie (IV w.) nakazują obchodzić ten dzień jako jedno z największych świat chrześcijańskich, ponieważ w tym dniu Pan zesłał na swój Kościół Ducha Świętego. Konstytucje polecają też rozciągnąć obchody na cały tydzień. „Pascha była początkiem łaski – powie św. Augustyn – Pięćdziesiątnica jest jej ukoronowaniem. W niej wszystkie obietnice otrzymały autentyczne wypełnienie. Łaska Pięćdziesięciu dni promieniuje całą swą mocą, radość posiada całą swą doskonałość”. (Kazanie 44 na Pięćdziesiątnicę).
Pątniczka Egeria w Dzienniku z podroży do Ziemi Świętej (393/94 r.) pisze, że w Jerozolimie celebrowano tę uroczystość czytając fragment Dziejów Apostolskich opowiadających o Zesłaniu Ducha Świętego. W 425 r. cesarz Teodozjusz rozciągnął zakaz gier na cały tydzień po Zesłaniu Ducha Świętego.
Podobnie jak świętu Paschy, także świętu Zesłania Ducha Świętego nadaje się charakter chrzcielny. Pochodzący z VIII w. sakramentarz Gregoriański zawiera już wszystkie msze w Oktawie Zesłania Ducha Świętego. Posługujemy się tymi formularzami także w Mszale z 1970 r.
To, co jest istotne w historii święta, to jego związek z Paschą, której jest przedłużeniem i wypełnieniem: dar Ducha Świętego jest ukazany jako konsekwencja i owoc zmartwychwstania Chrystusa i Jego przejścia ze świata ziemskiego do Ojca.
Obchód zaczęto poprzedzać czuwaniem, które było wzorowane na Wigilii Paschalnej, było niemalże jej drugą edycją: można było podczas niej chrzcić katechumenów, którzy mieli przeszkody w przyjęciu chrztu w Wigilię Paschy; ułożono też teksty Mszy, którymi posługujemy się do tej pory i które ubogacają teksty Okresu Paschalnego.
Przez Pięćdziesiątnicę rozumiano na początku całość okresu wielkanocnego. Chrześcijanie nie zapomnieli jednak, że dni po zmartwychwstaniu Chrystusa były naznaczone przez wydarzenie budujące Kościół, jakim było wylanie Ducha Świętego na Apostołów i rozpoczęcie głoszenia Dobrej Nowiny. Ten dzień nie był jednak obchodzony jako szczególne święto, ponieważ pierwsi wyznawcy byli przekonani o jedności Misterium Paschalnego. Od przełomu IV i V wieku Niedziela Pięćdziesiątnicy była więc w pewnym sensie repliką Niedzieli Zmartwychwstania. Była też niedzielą chrztu dla tych, którzy nie mogli przyjąć tego sakramentu podczas nocnej liturgii Wielkiej Soboty.
Normy Kalendarza liturgicznego z 1969 r. przywracają Pięćdziesiątnicy jedność z całym Misterium Zbawienia. Sam zaś dzień obchodu, w którym spotykamy gamę języków ludzi z całej ziemi, jest odpowiedzią Boga na próbę zjednoczenia ludzi w oparciu o ludzką jedynie, koncepcję ukazaną w obrazie budowy Wieży Babel (Rdz 11,1-9); jest promulgacją prawa Ewangelii i wylaniem Ducha dającego życie tym, którzy podlegają śmierci (Ez 37,1-14). Według św. Piotra (Dz 2,17-21) Pięćdziesiątnica jest realizacją proroctwa Joela, zwiastującego, że Duch Boży zostanie wylany na całe stworzenie (Jl 3,1-5).
