Muzeum Diecezjalne w Płocku jest jednym z najstarszych muzeów kościelnych w Polsce, powstało w 1903 roku z inicjatywy ks. kan. Antoniego J. Nowowiejskiego, późniejszego biskupa płockiego, według projektu architekta Stefana Szyllera. Od 2008 r. muzeum zyskało dodatkowo siedzibę w tzw. dawnym Opactwie Pobenedyktyńskim, którego początki sięgają X w. Od 2009 r. nosi imię swojego założyciela – bł. abp. Antoniego J. Nowowiejskiego.
Muzeum posiada wiele cennych zbiorów. Są wśród nich m.in. rzeźba, malarstwo, archeologia, grafika, tkaniny, złotnictwo, wyroby metalowe, filatelistyka, falerystyka (medale, odznaczenia itp.), kartografia, rękopisy, starodruki oraz zbiory misyjne z Ameryki Południowej.
Placówka posiada jeden z pięciu najbogatszych skarbców muzealnych w Polsce. Do najważniejszych eksponatów należą: kielich i patena Konrada Mazowieckiego I z XIII wieku, herma św. Zygmunta z XIV wieku (patrona miasta Płocka), zdobiona diadem piastowskim z XIII wieku; tzw. Puszka Czerwińska z XIII-wieczną czarą; kielich fundacji Karola Ferdynanda Wazy, królewicza i biskupa płockiego i wrocławskiego z XVII wieku.
Ciekawym eksponatem ze zbiorów tkanin jest komplet szat liturgicznych z XVII wieku, będący niegdyś własnością Karola Ferdynanda Wazy, administratora diecezji płockiej w latach 1640-1655. Ponadto wart obejrzenia jest komplet gobelinowych ornatów z XVIII wieku.
Muzeum posiada jedną z największych w Polsce kolekcją pasów kontuszowych, które były nieodłącznym elementem szlacheckiego stroju. Pochodzą one z różnych manufaktur: ze Słucka na Litwie, Kobyłek, Gdańska, a także z Turcji, Persji i Francji. Pasy te przechowywane są w specjalnej szafie, zbudowanej w latach 30. XX wieku.
W galerii malarstwa najsłynniejszym obrazem są dzieła modernisty Vlastimila Hofmana „Pod figurą” oraz „Zdrowaś Maryjo”. W zbiorach znajduje się też sygnowany przez artystę, niedokończony obraz „Matka Boska Polna” Jacka Malczewskiego. Ponadto kolekcję obrazów wzbogacają dwa obrazy Jana Czesława Moniuszki, syna kompozytora, w tym „Cesarz Maksymilian nadaje herb Kapitule Katedralnej”, zrabowany przez Niemców w czasie II wojny światowej, odzyskany dopiero w 2016 roku.
Poza tym wart obejrzenia jest cykl współczesnych obrazów autorstwa Wiesławy Kwiatkowskiej pt. „Madonny w poezji polskiej”, dla której inspiracją były teksty poetów polskich. Z kolei do najcenniejszych rzeźb należą Piety z Drobina z XV wieku, a także bogaty zbiór świątków, w tym Chrystus Frasobliwy z Długosiodła, datowany na początek XVI wieku.
W zbiorach muzealnych znajdują się też manuskrypty przeniesione do muzeum z biblioteki katedralnej i Archiwum Diecezjalnego. Należą do nich m.in.: perykopy ewangeliczne pochodzące z około 1160 roku, dokument księcia Konrada Mazowieckiego z 1230 roku, graduał bp. Erazma Ciołka, faksymile dyplomu lokacyjnego miasta Płocka z 1237 roku oraz Biblia Płocka z XII wieku. Do kolekcji starodruków muzeum należą też listy kard. Armanda Richelieu z 1696 roku.
Stosunkowo nową wystawą stałą jest ekspozycja poświęcona wizycie papieża Jana Pawła II w Płocku w dniach 7-8 czerwca 1991 r. pt. „Uczył nas wolności. Jan Paweł II w Płocku”. Tytuł wystawy nawiązuje do słów wypowiedzianych w tym mieście: „Wolność jest trudna. Wolności trzeba się uczyć”.
Na wystawę składa się wiele historycznych fotografii wykonanych przez Jana Waćkowskiego, który uwiecznił wszystkie wydarzenia związane z papieską pielgrzymką. Jest też m.in. zbiór dokumentów i eksponatów, związanych z przygotowaniem pielgrzymki i pobytem Ojca św. w Płocku, różnego rodzaju pamiątki, przekazane przez uczestników Mszy św. (np. karty wstępu na plac, identyfikatory służb porządkowych, chusty pielgrzymów, wycinki prasowe).
Są też rzeczy związane bezpośrednio z papieżem, np. kielich i patena, podarowane przez niego dla katedry płockiej, ornat papieski, welon, w którym wystawił w katedrze Najświętszy Sakrament, szachy i okolicznościowy medal, wykonane przez więźniów płockiego Zakładu Karnego dla Papieża. Jedną z sali wystawowych zdobi mural przedstawiający dom biskupi z Papieżem w „oknie papieskim”, przez które Jan Paweł II rozmawiał z wiernymi. Wykonały do Maria i Anna Wojnarowskie.
Na wystawie dostępne są multimedia m.in. z filmami z pielgrzymki, z mapą miejsc, które odwiedził Papież czy małe ekrany multimedialne dla dzieci (tematyczny quiz, puzzle, informacje). Są też zdjęcia prezentujące odsłonięcie na Placu Celebry w czerwcu 2021 roku nowego pomnika, zbudowanego w 30. rocznicę pielgrzymki.
W płockim muzeum do 17 września oglądać można również interesującą, nową wystawę czasową pt. „Trzy pokolenia w walce o Niepodległą”. Jest to wystawa przedstawiająca patriotyczne losy reprezentantów trzech pokoleń z płockich rodzin Rabińskich i Nowakowskich. Złożyły się na nią m.in. eksponaty dotyczące Legionów Polskich z okresu I wojny światowej - II Brygady gen. Józefa Hallera, której III szwadron zapasowy tworzył i w nim walczył por. Stanisław Rabiński. Są to: odznaczenia wojskowe które otrzymał por. Stanisław Rabiński, szable używane przez żołnierzy Legionów, wyposażenie żołnierzy Legionów Polskich z czasów I wojny światowej.
Osobno umieszczono eksponaty z czasów II wojny światowej, na przykład umundurowanie żołnierza polskiego z września 1939 r., umundurowanie Powstańca Warszawskiego z 1944 r., osobiste pamiątki Katarzyny Rabińskiej-Nowakowskiej ps. „Kasia”. Poza tym na wystawie zwiedzający mogą obejrzeć eksponaty z czasów NSZZ „Solidarność”, czyli znaczki Poczty „Solidarność”, cegiełki charytatywne na działalność „Solidarności”, przedmioty wykonane przez internowanych działaczy „Solidarności”, plakaty z okresu stanu wojennego i wyborów 1989 r.
Wystawa powstała z inicjatywy Stowarzyszenia Historycznego im. 11 Grupy Operacyjnej NSZ, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej koło Płock oraz Harcerskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Dzieci Płocka” im. Druha Wacława Milke.
- Zbiory Muzeum Diecezjalnego cieszą się dużym zainteresowaniem turystów. Przyjeżdżają oni do Płocka z różnych zakątków Polski, a także z USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec czy Włoch. Są to turyści indywidualni, a także zorganizowane grupy, często pielgrzymkowe. W ciągu roku naszą placówkę odwiedza kilka tysięcy osób. Jej mecenasem jest PKN Orlen - informuje Barbara Piotrowska, zastępca dyrektora Muzeum Diecezjalnego w Płocku.
Godziny otwarcia Muzeum Diecezjalnego (ul. Tumska 3a) są następujące: od wtorku do piątku w godz. 10:30-14:00, a w sobotę w godzinach 10:00-16:00 (w niedzielę i poniedziałek muzeum jest nieczynne).
