Muzeum Diecezjalne w Płocku jest jednym z najstarszych muzeów kościelnych w Polsce, powstało w 1903 roku z inicjatywy ks. kan. Antoniego J. Nowowiejskiego, późniejszego biskupa płockiego, według projektu architekta Stefana Szyllera. Od 2008 roku muzeum zyskało dodatkowo siedzibę w tzw. dawnym Opactwie Pobenedyktyńskim, którego początki sięgają X wieku. Od 2009 r. nosi imię swojego założyciela – bł. abp. A.J. Nowowiejskiego.
Po przerwie spowodowanej pandemią, placówka muzealna na nowo otworzyła dla zwiedzających swoje podwoje: - Od 5 maja ponownie otworzyliśmy nasze ekspozycje. Jest możliwe zwiedzanie indywidualne, bez przewodnika. Na terenie jednego budynku może przebywać w tym samym czasie 30 osób, w maseczkach i rękawiczkach ochronnych. Na ekspozycjach zostały też umieszczone pojemniki z płynem dezynfekującym. Na każdej z nich został ustalony nowy kierunek zwiedzania, tak, aby osoby wchodzące i wychodzące nie miały ze sobą kontaktu. Zwiedzających prosimy o zachowanie odpowiednich odstępów – przekazała Barbara Piotrowska, wicedyrektor Muzeum Diecezjalnego w Płocku.
Godziny otwarcia muzeum są następujące: od wtorku do piątku w godzinach 10:30-14:00, a w sobotę w godzinach 10:00-16:00 (w niedzielę i poniedziałek muzeum jest nieczynne).
Muzeum Diecezjalne w Płocku posiada wiele cennych zbiorów. Są wśród nich m.in. rzeźba, malarstwo, archeologia, grafika, tkaniny, złotnictwo, wyroby metalowe, filatelistyka, falerystyka (medale, odznaczenia itp.), kartografia, rękopisy, starodruki oraz zbiory misyjne z Ameryki Południowej.
Placówka posiada jeden z pięciu najbogatszych skarbców muzealnych w Polsce. Do najważniejszych eksponatów należą: kielich i patena Konrada Mazowieckiego I z XIII wieku, herma św. Zygmunta z XIV wieku (patrona miasta Płocka), zdobiona diadem piastowskim z XIII wieku; tzw. Puszka Czerwińska z XIII-wieczną czarą; kielich fundacji Karola Ferdynanda Wazy, królewicza i biskupa płockiego i wrocławskiego z XVII wieku.
Ciekawym eksponatem ze zbiorów tkanin jest komplet szat liturgicznych z XVII wieku, będący niegdyś własnością Karola Ferdynanda Wazy, administratora diecezji płockiej w latach 1640-1655. Ponadto wart obejrzenia jest komplet gobelinowych ornatów z XVIII wieku.
Muzeum posiada jedną z największych w Polsce kolekcją pasów kontuszowych, które były nieodłącznym elementem szlacheckiego stroju. Pochodzą one z różnych manufaktur: ze Słucka na Litwie, Kobyłek, Gdańska, a także z Turcji, Persji i Francji. Pasy te przechowywane są w specjalnej szafie, zbudowanej w latach 30. XX wieku.
W galerii malarstwa najsłynniejszym obrazem są dzieła modernisty Vlastimila Hofmana „Pod figurą” oraz „Zdrowaś Maryjo”. W zbiorach znajduje się też sygnowany przez artystę, niedokończony obraz „Matka Boska Polna” Jacka Malczewskiego. Ponadto kolekcję obrazów wzbogacają dwa obrazy Jana Czesława Moniuszki, syna kompozytora, w tym „Cesarz Maksymilian nadaje herb Kapitule Katedralnej”, zrabowany przez Niemców w czasie II wojny światowej, odzyskany dopiero w 2016 roku.
Poza tym wart obejrzenia jest cykl współczesnych obrazów autorstwa Wiesławy Kwiatkowskiej pt. „Madonny w poezji polskiej”, dla której inspiracją były teksty poetów polskich. Z kolei do najcenniejszych rzeźb należą Piety z Drobina z XV wieku, a także bogaty zbiór świątków, w tym Chrystus Frasobliwy z Długosiodła, datowany na początek XVI wieku.
W zbiorach muzealnych znajdują się też manuskrypty przeniesione do muzeum z biblioteki katedralnej i Archiwum Diecezjalnego. Należą do nich m.in.: perykopy ewangeliczne pochodzące z około 1160 roku, dokument księcia Konrada Mazowieckiego z 1230 roku, graduał bp. Erazma Ciołka, faksymile dyplomu lokacyjnego miasta Płocka z 1237 roku oraz Biblia Płocka z XII wieku. Do kolekcji starodruków muzeum należą też listy kard. Armanda Richelieu z 1696 roku.
Zbiory płockiego muzeum cieszą się dużym zainteresowaniem turystów. Przyjeżdżają oni do Płocka z różnych zakątków Polski, a także z USA, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Włoch czy krajów azjatyckich. Są to turyści indywidualni, a także zorganizowane grupy, najczęściej pielgrzymkowe. Turyści oprowadzani są w języku angielskim lub hiszpańskim. W ciągu roku placówkę odwiedza kilkanaście tysięcy osób.
