Czerwińsk, Parafia pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny

Pierwsze wzmianki o Czerwińsku pochodzą z 1065 r. W chwili fundacji opactwa kanoników laterańskich był własnością najprawdopodobniej księcia płockiego, a nie jak powszechnie się przyjmowało biskupa płockiego. Dopiero w 1254 r. wzmiankuje się o stadninie biskupstwa płockiego w miejscowości. Opactwo zaplanowano w naturalnie obronnym miejscu, w obrębie dawnego podgrodzia, w miejscu obecnego cmentarza parafialnego i dawnego kościoła św. Wojciecha. Pierwszym dokumentem notującym fakt fundacji kościoła i klasztoru jest bulla papieża Hadriana IV z 18 kwietnia 1155 r., wystawiona na prośbę przeora Gwidona, kiedy Stolica Święta przejęła opiekę nad klasztorem i jego dobrami. Klasztor założony został ok. 1150 r. z fundacji biskupa płockiego Aleksandra z Malonnne i książąt: Bolesława Kędzierzawego i Henryka Sandomierskiego, którzy oddali na ten cel Zaszków, dobra w Pomnichowie / Pomiechowie oraz włości Parlina i przyległości Czerwińska. Latyfundium klasztorne wzbogacano aż do I połowy XVII w. Sprowadzeni kanonicy laterańscy podlegali wyłącznie biskupom płockim, dopiero w 1466 r. opactwo wstąpiło do najważniejszej Kongregacji Kanoników Regularnych św. Jana na Lateranie.

Klasztor zaczęto wznosić ok. 1150 r. Do jego skarbca trafiły dzieła: „Ewangeliarz Anastazji”, Biblia czerwińska (zniszczona przez Niemców w 1944 r.) i kielich czerwiński. Przy klasztorze istniał niewielki kościół drewniany, a następnie murowany, wzmiankowany już w 1155 r., przebudowany w I połowie XVIII w. w stylu późnoromańskim. Ostateczna rekonstrukcja budowli jest dziełem prof. Zygmunta Śmiechowskiego. Kanonicy laterańscy prowadzili liczne dzieła, m.in. szpital, wspominany w 1246 r., bibliotekę, skryptorium. W 1819 r. biblioteka liczyła ok. 3000 pozycji, przekazano ją na mocy ukazu carskiego do Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.

Z przeprawy na brodzie wiślanym, będącej ważnym miejscem handlu, korzystał Władysław Jagiełło w 1410 r. w drodze na Grunwald. W końcu XV w. wybudowano dzwonnicę-bramę od strony Wisły. Wraz ze śmiercią ostatniego księcia Mazowieckiego Janusza III, opactwo staje się komendą królewską, a jego opatami wybierani byli późniejsi biskupi: Karol Ferdynand Waza i Michał Poniatowski. W pobliżu klasztoru rozwinęła się osada, która 8 października 1582 r. otrzymała prawa miejskie, utracone w 1870 r., przywrócone zaś 1 stycznia 2020 r. Do kościoła czerwińskiego przybywali królowie z dynastii Wazów: Zygmunt III i Jan II Kazimierz. Za rządów opata Bogusława Leszczyńskiego w II połowie XVII w. zawieszono w prezbiterium sześć dużych obrazów ze scenami życia Maryi. Opat komendatoryjny Mikołaj Krosnowski 24 września 1651 r. konsekrował kościół klasztorny.

W 1819 r. skasowano zakon kanoników regularnych, których ostatni opat ks. Onufry Barcikowski pełnił funkcję proboszcza aż do 1833 r. W latach 1835-1855 parafią zarządzał ostatni kanonik na Czerwińsku, ks. Idzi Godlewski. W połowie XIX w. przeprowadzono ważne prace remontowe wież kościoła. W 1819 r. w klasztorze osadzono norbertanki z Płocka, które pozostały aż do początku XX w. zaś od 1902 r. zespół klasztory przejęło duchowieństwo diecezji płockiej. W 1904 r. zakupiono do świątyni piętnastogłosowe organy z fabryki Dominika Biernackiego w Dobrzyniu nad Wisłą. W 1923 r., z inicjatywy ks. Eugeniusza Gruberskiego, do klasztoru zostali sprowadzeni księża salezjanie. W 1907 r. Stefan Szyller podjął prace konserwatorskie i restauracyjne w klasztorze i kościele. W 1913 r. w prezbiterium i kruchcie polichromię wykonali Władysław Drapiewski i Czesław Idźkiewicz. Pożar strawił dachy budynków w 1933 r. Po II wojnie światowej remontowano i konserwowano wszystkie budowle dawnego opactwa, co jest starannie kontynuowane przez księży salezjanów aż do naszych czasów. Ołtarz główny późnorenesansowy z ok. 1630 r., sprowadzony w 1622 r. z Krakowa, fundacji opata Mikołaja Szyszkowskiego. Obraz Matki Bożej Czerwińskiej został namalowany w 1612 r. przez Łukasza z Łowicza w czasie realizacji innych prac w kościele; wzorowany był na obrazie Salus populi Romani z rzymskiej bazyliki Matki Bożej Większej, uznany za cudowny w 1648 r. Sukienkę do obrazu ofiarował ks. Franciszek Józef Jagodkiewicz w 1686 r. Na zasuwie ołtarza obraz św. Jana Bosko przed Matką Bożą Wspomożycielką Wiernych autorstwa Władysława Wincze z 1936 r. Obraz konserwowano w latach 2008-2012. Sześć ołtarzy bocznych wykonanych na początku XX w. przez Ignacego Szpetkowskiego z użyciem fragmentów ołtarzy z XVII-XVIII w. Ambona neobarokowa z początku XX w. Chrzcielnica z 1902 r. z marmuru kararyjskiego. Kościół kryje wiele zabytków architektury i sztuki, a także malowidła ścienne romańskie, gotyckie i renesansowe.

W 1968 r. Stolica Apostolska przyznała sanktuarium tytuł bazyliki mniejszej, zaś 6 września 1970 r. kard. Stefan Wyszyński koronował cudowny wizerunek Matki Bożej koronami papieża Pawła VI. 12 września 1971 r. gościł w sanktuarium kard. Karol Wojtyła. Biskup płocki Stanisław Wojciech Wielgus 22 maja 2005 r. ustanowił w Czerwińsku nad Wisłą Diecezjalne Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia. 6 września 2020 r. odbyły się uroczystości 50. rocznicy koronacji obrazu, którym przewodniczył arcybiskup Salvatore Pennacchio, nuncjusz apostolski w Polsce.