Symbolika czterdziestu dni postu
Wyodrębnienie
Paschy, czyli świętowania Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa z
cotygodniowej celebracji, nastąpiło w II wieku. Szybko też powstała wśród
chrześcijan myśl o potrzebie godnego przygotowania się przez post do
świętowania Paschy, czyli tej gruntownej przemiany ludzkiego losu dokonanej
przez Chrystusa. Według relacji Tertuliana (+ ok. 220) niektórzy wierni
Kościoła Afrykańskiego pościli przed Wielkanocą tylko dwa dni, w Wielki Piątek
i Wielką Sobotę „gdy zabrano im Oblubieńca”. Post był w tym wypadku znakiem
żałoby po śmierci Pana i jednocześnie oczekiwaniem na jutrzenkę
Zmartwychwstania. Jednak już w III wieku poszczono cały tydzień, a w IV wieku
utrwaliła się praktyka czterdziestodniowego postu (Św. Hieronim, Egeria). Aby
spotęgować przeżycia wielkopostne, za czasów św. Grzegorza Wielkiego wprowadzono
okres Przedpościa, jako przygotowanie do Wielkiego Postu (Niedziela
Siedemdziesiątnicy, Sześćdziesiątnicy i Pięćdziesiątnicy).
Genezy
liczby czterdziestu dni należy szukać w „historycznym” odczytywaniu Ewangelii. Nie
należy jednak liczby czterdzieści rozumieć w znaczeniu matematycznym, lecz
symbolicznym. Wskazują na to liczne fragmenty Pisma św. Starego i Nowego
Testamentu.
„Czterdzieści”
(gr. tesserakonta) w starożytności była liczbą umowną oznaczającą czas
potrzebny do osiągnięcia dojrzałości życiowej. W Starym Testamencie oznacza ona
zarówno czas trwania jednego pokolenia, jak i czas pokuty, postu, modlitwy albo
kary. Wody potopu padały czterdzieści dni i tyleż nocy. Aby otrzymać tablice
Przykazań Mojżesz przebywał na górze Synaj czterdzieści dni i nocy bez jedzenia
i picia. Czterdzieści lat trwała wędrówka Izraelitów przez pustynię. Po każdym
wyzwoleniu, za czasów sędziów, pokój w Izraelu trwał czterdzieści lat.
Czterdzieści dni Goliat nękał Izraelitów aż do zwycięskiej walki z nimi Dawida.
Tyleż lat trwało panowania Dawida nad Izraelem. Prorok Eliasz, posilony przez
anioła na pustyni chlebem i wodą, szedł mocą tegoż pożywienia czterdzieści dni
i nocy aż do świętej góry Horeb. Niniwa wstrząśnięta przepowiadaniem proroka
Jonasza, pokutowała czterdzieści dni i dzięki temu uniknęła kary Bożej. W Nowym
Testamencie liczba „czterdzieści” jest liczbą zaokrągloną jak również wyrażeniem
o znaczeniu archetypicznym: lata pobytu Narodu Wybranego na pustyni, czas
trwania postu Jezusa, czas chrystofanii Zmartwychwstałego.
Czterdziestodniowy
post nawiązuje w symbolice do czterdziestoletniej wędrówki Izraelitów, czyli do
okresu, w którym z ludzi narodzonych w niewoli i do niej przywykłych, powstał
nowy, wolny lud. Na pustyni narodziło się pokolenie, które z jednej strony
doświadczało potęgi Boga – Zbawcy, a z drugiej nauczyło się współpracować z
Bogiem, ufać Mu i zwyciężać w oparciu o Jego moc. Do Ziemi Obiecanej wszedł
więc naród wolny, trwający w przymierzu z Bogiem i dzięki temu zwycięski.
Zachowanie Przymierza gwarantowało mu niezawisłość i zachowanie wolnego ducha,
bo podległego tylko Bogu. Jako pierwowzór chrześcijańskiej czterdziestnicy
pokutnej służy także obraz potopu, którego zadaniem było oczyścić ziemię.
Bezpośrednim
jednak wzorem dla dzisiejszego czterdziestodniowego postu stał się post
Chrystusa na pustyni. Jak po tych dniach „aniołowie przystąpili i usługiwali
Mu”, tak i chrześcijanin oczekuje pociechy po okresie próby.
Konstytucja o Liturgii (a. 107 – 110) wskazuje na główne idee Wielkiego Postu (chrzest i pokuta), a także indywidualny i zbiorowy charakter wielkopostnej pokuty oraz powiązanie postu z jałmużną i modlitwą.
